Buiten grazen op verarmde grond? Meet eerst de B12-keten en stuur slim met klaverweides in plaats van blind te suppleren
Bij het verlagen van stikstof en het extensiveren van melkveehouderij dreigt een vergeten risico: te weinig kobalt in het gras kan de B12-productie in koeien verstoren, waardoor melk en vlees minder vitamine B12 bevatten. Ellen van Gijsel pleit daarom voor structurele monitoring van kobalt in de bodem en functionele B12-markers in runderen, inclusief MMA-metingen en regionale melk-B12-steekproeven. Alleen zo blijven stikstofreductie, dierenwelzijn en volksgezondheid in balans.
Stikstof omlaag kan, maar borg tegelijk de volksgezondheid: monitor kobalt in het gras én B12-opname in de koe
NEDERLAND, 23 september 2025
Terwijl Den Haag stuurt op grondgebonden melkveehouderij en lagere veebezetting (zoals 1,5 GVE/ha in maatschappelijke landbouwgebieden), waarschuwt Ellen van Gijsel voor een vergeten schakel: op kobalt-arme weiden kan de interne B12-fabriek van de koe haperen. Zonder gericht meten en managen dreigt een onbedoeld effect op de B12-waarden in melk en vlees – precies die voedingsmiddelen waaruit Nederlanders hun vitamine B12 halen.
“Buiten grazen is prachtig, maar ‘buiten’ is geen garantie op kobalt in het gras. En zomaar suppleren aan het voer zonder te checken of B12 wérkelijk wordt opgenomen, is gokken met de volksgezondheid,” aldus Ellen van Gijsel.
Waarom dit telt voor de volksgezondheid
Vitamine B12 is essentieel voor de aanmaak van bloedcellen en een goed functionerend zenuwstelsel. Een tekort kan leiden tot megaloblastaire anemie, tintelingen, balans- en geheugensstoornissen; blijvende schade is mogelijk bij late behandeling.
- B12 komt van nature vrijwel alleen voor in dierlijke voeding (zuivel, vlees, vis, eieren).
- Er bestaan ook verrijkte plantaardige producten en supplementen.
- Volgens recente voedselconsumptiepeilingen is de gemiddelde inname in Nederland voldoende, maar gemiddelden verbergen verschillen tussen groepen.
De kwaliteit van de keten blijft dus relevant – van bodem tot bord.
De keten in de koe: kobalt → pensmicroben → B12 → melk en vlees
Alleen micro-organismen maken vitamine B12. In de pens gebeurt dat, mits er genoeg kobalt in het rantsoen zit. Bij kobalttekort daalt de ruminale B12-productie binnen enkele dagen. Daarom richt beleid zich op het borgen van voldoende kobalt in het voer.
B12 rechtstreeks aan voer toevoegen werkt bij herkauwers meestal matig, omdat een groot deel in de pens verloren gaat. Kobalt aanvullen is effectiever: de pensmicroben kunnen dan zelf B12 aanmaken.
Waarom ‘zomaar suppleren’ niet genoeg is
Serum-B12 bij runderen kan misleidend hoog lijken door inactieve B12-analogen die sommige tests meewegen. Wie wil weten of B12 daadwerkelijk functioneert, meet beter methylmalonzuur (MMA) als functionele marker – eventueel aangevuld met melk-B12 of leverstatus. Kortom: eerst meten, dan sturen.
Buiten grazen op verarmde grond – en de rol van klaverweides
De kobaltvoorziening uit gras schommelt met bodemtype en pH. Bekalking (hogere pH) verlaagt de kobaltbeschikbaarheid; lichte zandgronden en uitloging vergroten het risico op lage Co-gehalten in het gewas.
Klaver- en kruidenrijke weiden kunnen het micronutriëntenprofiel en het bodemleven verbeteren, en zo bijdragen aan een robuustere zode. Toch is een klaverweide geen garantie: ook daar kan het kobaltgehalte laag zijn. Monitor daarom herbage-Co en stuur gericht bij via pH-beheer, doorzaai of Co-bemesting waar nodig.
Wat we weten over B12 in Nederlandse melk
Onderzoek laat zien dat B12-concentraties in rauwe melk sterk variëren tussen bedrijven en dieren. Dat betekent dat management, voer en genetica het verschil maken. Landelijke monitoring van melk-B12 is daarom zinvol, zeker nu weidegang en extensivering toenemen.
Stikstofbeleid én B12 borgen: zo kan het samen
Sturen op minder dieren per hectare en meer weidegang kan ammoniakemissies verlagen. Op kobalt-arme gronden vraagt extensivering echter expliciet om mineralen- en B12-monitoring, zodat emissiereductie niet onbedoeld de voedingswaarde raakt.
Drie concrete oproepen (landelijk)
- Meet in het veld én in het dier: bepaal herbage-Co per perceel en monitor in de stal MMA ± B12 bij een representatieve groep dieren zodra aan voer of weide-intensiteit wordt gesleuteld.
- Stuur op klaverweides, maar evidence-based: doorzaai naar klaver/kruiden en check of plasma- of melk-B12 verbetert; pas pH en kobaltbeschikbaarheid gericht aan.
- Maak ketenmonitoring publiek: voer steekproeven uit van melk-B12 per regio, seizoen en systeem, en publiceer trends zodat burgers zien dat stikstofreductie en voedingskwaliteit hand in hand kunnen gaan.
“Een klaverweide is een kans om natuur en voeding te verbinden. Maar ook daar geldt: meten is weten. Minder koeien per hectare helpt voor stikstof, mits we tegelijk de kobalt- en B12-keten borgen.”
